Week 1 - Abortus: nu

De cijfers die in dit stuk besproken worden zullen er zijn van de jaren 2005 tot 2009. De cijfers van 2009 zijn voor België de meest recente abortuscijfers uit betrouwbare bron, namelijk het rapport “Feiten en cijfers: Abortus in België” uitgegeven in maart 2011 door Sensoa. Deze post is grotendeels gebaseerd op dit document.

Wie laat een abortus uitvoeren?

Abortuscijfers in België:

2005	2006	2007	2008	2009
17 867	18 201	18 705	19 306	19 421

In 2009 lieten 19 421 vrouwen in België een abortus uitvoeren. 41,50% van die 19 421 vrouwen waren Vlamingen, 32,50% Walen, 24,50% afkomstig uit het Brussels-Hoofdstedelijk Gewest en de overige 1,50% waren vrouwen die in het buitenland wonen.
Wat de leeftijd betreft, werden 14% van de 19 421 abortussen uitgevoerd bij vrouwen jonger dan 20 jaar, 80% bij vrouwen tussen 20 en 40 jaar en 6% was ouder dan 40. Daarbij bleek dat ¼ van alle abortussen in België werd uitgevoerd bij vrouwen tussen 20 en 24 jaar. Van alle zwangere tienermeisjes koos 42,80% voor een abortus. Ongeveer de helft besloot dus om het kindje te houden. Volgens De Redactie waren er in 2010 het laagste aantal tienermoeders ooit, namelijk 1 228 bevallingen bij meisjes jonger dan 20. De abortuscijfers in deze categorie voor 2010 waren nog niet vrijgegeven.
67% van de abortusklanten in 2009 was niet getrouwd. Toch is het moeilijk om een beeld te vormen van de leefsituatie van deze vrouwen. Een vrouw kan bijvoorbeeld momenteel niet getrouwd zijn, maar wel samenwonen met haar vriend.
47% van de ongewenst zwangere vrouwen was kinderloos.
Uit een onderzoek bij 7 abortuscentra bleek dat allochtone vrouwen, illegalen en asielzoekers een zeer kwetsbare groep zijn. Het onderzoek duurde 5 maanden en toonde aan dat 40% van de abortussen in deze centra werd uitgevoerd bij allochtone vrouwen (1^e en 2^e generatie samen, dus zowel allochtonen die in het buitenland geboren zijn als allochtonen die in België geboren zijn met buitenlandse ouders). Deze vrouwen blijken vaak geen of weinig kennis van anticonceptie te hebben en sommigen beschouwen abortus dan ook als een vorm van anticonceptie. Ook is anticonceptie nog niet aanvaard in alle culturen en vormt dit soms een hindernis. De meest kwetsbare groep is afkomstig uit Midden- en Oost-Europa en Afrika.

Als je het abortuscijfer van 2009 vergelijkt met de voorgaande jaren, blijkt er jaarlijks een lichte stijging in het aantal abortussen. Hiervoor zijn verschillende verklaringen. Ten eerste denken experts dat de stijging voor een groot deel het gevolg is van een betere registratie van het aantal abortussen in abortuscentra en ziekenhuizen. Ten tweede zijn er momenteel steeds minder drempels om een abortus te laten uitvoeren. De wet zorgt voor een goede omkadering van abortussen, de hulpverlenging is van hoge kwaliteit en er is de terugbetaling van de abortus door het RIZIV. De abortushulpverlening in ons land heeft een heel goede reputatie. De geaborteerde vrouwen blijken zeer tevreden over de opvang en medische en psychologische begeleiding tijdens de ingreep, maar ook over de verstrekking van informatie en het respect voor de privacy. Vandaar dat er ook buitenlandse vrouwen in België een abortus laten uitvoeren. Ten derde heeft onderzoek uitgewezen dat de Belgische bevolking een meer tolerantere houding heeft gekregen tegenover abortus, waardoor er nu minder een taboesfeer rond hangt dan vroeger. De spectaculaire stijging van het aantal abortussen dat de katholieken vreesden is dus uitgebleven. Er werd een schatting gemaakt van het aantal abortussen in de jaren ’80 en in vergelijking met nu zou het aantal abortussen maar ongeveer 12,5% gestegen zijn. België is momenteel één van de landen met de laagste abortuscijfers ter wereld.

Hoe geraken zij ongewenst zwanger?

41% van de zwangere vrouwen gaf toe dat zij geen anticonceptiemiddel gebruikten in de laatste maand voor de zwangerschap. Experts beweren dat het percentage vrouwen die geen anticonceptie gebruikten waarschijnlijk hoger ligt doordat sommige vrouwen het niet durven toegeven dat zij niets gebruikten. Daarnaast blijkt anticonceptie ook gewoon vaak niet zijn werk te doen. 30% van de ongewenst zwangere vrouwen nam de pil, 16% gebruikte een condoom en nog eens 7% gebruikte een “natuurlijke anticonceptiemethode”, zoals terugtrekking voor het klaarkomen en periodieke onthouding.

De pil wordt algemeen beschouwd als zowat het beste voorbehoedsmiddel om zwangerschap te voorkomen. Dit verhaal toont aan dat de betrouwbare pil soms toch ook nog faalt.

Vanessa is 33 jaar. Een vriendin vergezelt haar. Ze is gehuwd en heeft twee kinderen: eentje van elf en eentje van zes. Het koppel heeft steeds gezegd dat het maar twee kinderen wilde. Vanessa had ook besloten om na haar dertigste geen kinderen meer te krijgen. Ze nam steeds stipt de pil, zonder er ooit een te vergeten. Daarom is ze zo geschrokken toen de test positief bleek. Waarschijnlijk heeft de pil niet gewerkt, omdat ze ziek was en twee dagen heeft moeten overgeven.
Het was voor het koppel onmiddellijk duidelijk dat ze voor een zwangerschapsafbreking zouden kiezen. Het is een duidelijke beslissing, maar ze heeft het er wel moeilijk mee dat dit haar overkomt. Ze kiest voor een curettage, want ze had ooit een miskraam en dat vond ze zeer pijnlijk. Pijnlijker dan een bevalling. Eindresultaat: miskraam in de wachttijd. (p. 315)

Waarom kiezen vrouwen voor abortus?

Uit de tabel blijken persoonlijke redenen en relationele of familiale redenen de vaakst ingeroepen noodsituaties te zijn. De meeste vrouwen geven trouwens meerdere noodsituaties op om hun abortus te verantwoorden. De meest voorkomende redenen voor een abortus zijn: te jong, momenteel geen kinderwens, voltooid gezin, financiële of materiële redenen en relationele of familiale problemen.

Volgende verhalen komen uit de 3 grote leeftijdsgroepen: -20, 20-40 en +40. Blijkbaar heeft iedereen zijn eigen reden om voor abortus te kiezen.

Ine is zeventien en ze studeert nog. Sedert een jaar heeft ze een vriend van twintig. Hij werkt in het bedrijf van zijn ouders. Ze is slordig met de pil. Ze was over tijd en haar moeder heeft een test gehaald. Toen ze zwanger bleek, zijn ze wel geschrokken. Maar Ine wist meteen dat ze nog geen kind wil. Ze wil nog studeren en ze droomt van een eigen bedrijf.
Haar vriend zag het wel zitten om het kind te houden, maar uiteindelijk is zij het die ervoor moet zorgen en hij respecteert haar keuze. Haar ouders steunen haar. Verder is er nog een vriendin op de hoogte. Er zijn weinig emoties. Ine is er nuchter over. Ingreep: curettage. (p. 311)

Gitte komt met een vriendin. Ze is 29 en ze heeft sinds anderhalf jaar een relatie. Ze woont alleen en is ongepland zwanger. Ze heeft nooit een kinderwens gehad en nu ze zwanger is, wordt er ook niets aangewakkerd. Haar ouders en haar vriend zijn op de hoogte en die steunen haar in haar beslissing. Ze is heel rationeel, maar ze is wel bang dat ze te ver is om geholpen te worden. Haar arts heeft haar drie weken misleid door te zeggen dat het waarschijnlijk loos alarm was. Gitte heeft last van onregelmatige regels. Ingreep: curettage. (p. 314)

Ann is gehuwd en heeft twee kinderen van zeventien en veertien jaar oud. Een tijd geleden is ze gestopt met de pil. Ze was pilmoe en had veel last van hormonen. Ze dacht: ik ben over de veertig, dus het zal wel niet meer… Maar dus toch. Eerst heeft ze even getwijfeld omdat ze altijd al drie kinderen wou, maar ze vinden zich te oud en hun leven is goed nu. Ook zou ze erge schrik hebben voor afwijkingen bij het kind, omdat zij boven de veertig is. Ze is goed opgevangen door de huisarts. Ingreep: curettage. (p. 313)

Hoe verloopt de abortusprocedure en welke methoden zijn er?

Eerst moet men op het abortuscentrum zeker zijn dat de vrouw zwanger is. Dit kan door de verwijsbrief van de huisarts of gynaecoloog, de uitslag van een zwangerschapstest of echografieresultaten die de vrouw meebrengt. Indien de vrouw dit niet bijheeft, kan ze op het centrum zelf een zwangerschapstest ondergaan om de zwangerschap te bevestigen. Wanneer de zwangerschap bevestigd is, volgt een gesprek met iemand van het begeleidende psychosociaal team. Het anticonceptiegebruik van de vrouw komt ter sprake. Er wordt nagegaan wat er fout liep en er wordt gezocht naar de meest passende anticonceptiemethode voor na de abortus. Het voorkomen van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) komt ook aan bod.
Tijdens het gesprek wordt ook gepolst naar de reden voor abortus.
Zowel de mogelijkheden om het kind te houden als de mogelijkheden tot abortus worden besproken. Indien de vrouw het kind wil houden helpt het abortuscentrum bij het zoeken naar de juiste ondersteuning. Dit kan zowel op sociaal, medisch of opvoedkundig vlak zijn. Er wordt ook mee gezocht naar opvangmogelijkheden. Het centrum helpt de zwangere vrouw ook verder als zij het kindje wil afstaan voor adoptie.
Bij de bespreking van de abortus wordt besproken welke methoden er zijn, welke materialen gebruikt worden, hoe de abortus verloopt, wat de vrouw mogelijk zal voelen, wat de risico’s zijn, hoe de wet in elkaar zit en hoe het zit met de kosten.

Als de vrouw zeker is dat ze nog wil doorgaan met de abortus, gebeurt het medisch vooronderzoek. De dokter voert een gynaecologisch onderzoek uit, spoort eventuele vaginale infecties op en maakt een echografie. De echografie dient om vast te stellen hoe lang de vrouw zwanger is. De vrouw moet ook een bloedgroepkaart voorleggen. Indien ze die niet heeft wordt er bloed afgenomen om de bloedgroep te bepalen.

Na het gesprek en het medisch vooronderzoek wordt de datum vastgelegd waarop de abortus uitgevoerd zal worden. Dit is minstens 6 dagen nadien gezien de wettelijke wachttijd.

De vrouw heeft de keuze uit 2 abortusmethoden: de abortuspil en een zuigcurettage.

De abortuspil werkt een kunstmatige miskraam op. Het zijn 3 pilletjes die je op 2 verschillende dagen moet innemen in het abortuscentrum. De pillen zijn trouwens enkel verkrijgbaar in het centrum, dus niet gewoon bij de apotheek. Deze methode wordt enkel toegepast in een vroeg stadium van de zwangerschap, tot maximum 7 weken na de bevruchting.
Tijdens de eerste afspraak moet de vrouw haar wens om een abortus nog eens bevestigen en een toelatingsformulier ondertekenen. Dan neemt ze de eerste pil in. Dit pilletje is een antiprogestageen. Het lichaam maakt progesteron aan om de zwangerschap in stand te houden. Deze pil is dus een antihormoon dat de zwangerschap afbreekt. Dit pilletje zorgt er ook voor dat de baarmoederhals verweekt en verwijdt en stimuleert het samentrekken van de baarmoeder.
Twee dagen later neemt de vrouw de 2 volgende pilletjes in het abortuscentrum in. Dit zijn prostaglandines die de baarmoeder doen samentrekken. Op die manier wordt het vruchtzakje uitgestoten. Na de inname van deze pillen moet de vrouw nog 3 tot 4 uur in het centrum blijven. In 55% van de gevallen wordt de vrucht al uitgestoten tijdens de observatietijd in het centrum. Indien dit niet het geval is wordt de vrucht de komende dagen uitgestoten en neemt men bloed af om te controleren of er een daling is van het zwangerschapshormoon. Nadien volgt nog een controleraadpleging.
De laatste jaren stijgt het aantal abortussen met de abortuspil. In 2009 werden 17,15% van de zwangerschappen op deze manier afgebroken.

De andere methode is de zuigcurettage. Met deze behandeling wordt de baarmoeder leeggezogen. Dit kan in België tot 12 weken zwangerschap.
Eerst moet de vrouw, net zoals bij de abortuspil, haar wil voor een abortus opnieuw bevestigen en het toelatingsformulier tekenen. Dan neemt de zwangere vrouw plaats in een gynaecologenstoel. De dokter brengt een speculum, ook wel “eendenbek” genoemd in de volksmond, in. De baarmoedermond wordt plaatselijk verdoofd. Dan plaatst de dokter een dun buisje in de baarmoeder in om die leeg te zuigen. Tijdens het leegzuigen trekt de baarmoeder samen. Dit veroorzaakt tijdelijk matige tot hevige krampen. Na de behandeling blijft de vrouw nog een half uur in observatie. Enkele dagen na de ingreep volgt een controleonderzoek. Ongeveer 82% van de abortussen gebeuren met een zuigcurettage.

Wat kost een abortus?

81% van de abortussen worden in abortuscentra uitgevoerd, de overige 19% in ziekenhuizen. Dit komt doordat er een groot verschil in kostprijs is voor de vrouw. Het RIZIV, het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering, heeft een “revalidatieovereenkomst betreffende medisch-pyscho-sociale begeleiding bij ongewenste zwangerschap” bij de abortuscentra. Hierdoor worden de kosten van de abortus zelf en de begeleiding die hiermee gepaard gaan grotendeels betaald door het ziekenfonds. De klant zelf moet enkel nog het remgeld van 3 euro betalen. Voor abortussen in een ziekenhuis geldt deze regeling niet.

Mensen die niet zijn aangesloten bij het ziekenfonds moeten in principe zelf de kosten voor de abortus betalen. Gezien dat vaak illegalen of asielzoekers zijn, mensen in financiële moeilijkheden dus, worden de abortuscentra vaak aangeschreven door OCMW, Rode Kruis of andere solidariteitsinstanties. De bedoeling is om tot ongeveer dezelfde regeling te komen dan bij patiënten die wel gedekt zijn door de ziekteverzekering en dat de mutualiteit de grootste kost dekt.

Wat zijn de risico’s?

Net als bij elke medische ingreep is er bij abortus een kans op complicaties. Die komen bij ongeveer 1% van de abortussen voor. De meest voorkomende symptomen zijn zware buikpijn, hevig bloedverlies, koorts, misselijkheid en diarree. Meestal kunnen de complicaties snel opgelost worden. Klanten krijgen trouwens uitleg over waar ze terechtkunnen met klachten na de abortus. Volgens professor gynaecologie Marleen Temmerman zijn de risico’s van een zwangerschap en bevalling groter dan die van een abortus. Zij gaf volgende uitleg:

Het gezondheidsrisico tijdens een zwangerschap en bevalling is hoger dan bij een abortus. Dit heeft te maken met het feit dat de vrouw bij een abortus minder lang zwanger is en dus uiteraard geen last kan hebben van zwangerschapscomplicaties. In de tweede plaats houdt een bevalling meer risico’s in voor de moeder dan een medisch uitgevoerde abortus. De sterftecijfers zijn zowel bij abortus als bij bevallingen gelukkig heel gering in onze contreiren, maar medische complicaties bij een bevalling (korte en lange termijn) liggen rond de 5 procent. (Marleen Temmerman, p. 332)

Nog steeds tegenstanders...

Er zijn altijd al tegenstanders van abortus geweest, nu dus ook nog steeds. De antiabortusgroepering Pro Vita is vandaag de dag nog steeds actief. Zij vinden dat abortus moord en geweld is. Volgens hen wordt abortus zelfs uitgebuit. Pro Vita beweert dat abortuscentra de vrouwen nooit zullen aanraden om hun kind te houden en willen winst maken door de vrouw te aborteren. De organisatie probeert de bevolking te overtuigen van hun gelijk door op allerlei plaatsen infostanden op te zetten, door voordrachten te geven in bijvoorbeeld scholen en door films zoals “De lege wieg”, “Ik pleegde abortus”, The silent scream” en “Eclipse of reason”. Dit zijn documentaires waarin informatie wordt gegeven over de ontwikkeling van baby’s en hoe een abortus uitgevoerd wordt. Daarnaast gebruikt Pro Vita ook zijn website om allerlei teksten rond abortus te publiceren. De publicaties rond abortus kan je hier vinden. Deze tekst is zeker eens de moeite waard om te bekijken gezien hij mooi weergeeft hoe Pro Vita denkt over abortus en de abortuscentra.

Ook de katholieke Kerk blijft absoluut tegen abortus en zelfs anticonceptie. De vorige paus, Johannes Paulus II, stond ervoor bekend om zeer streng te zijn tegenover voorbehoedsmiddelen, echtscheidingen, abortus, seks voor het huwelijk en het homohuwelijk. Hij was hierin zo radicaal dat hij de bisschop van Evreux, Jacques Gillot, ontsloeg omdat die volgens hem te vriendelijk sprak over anticonceptie, homofilie en abortus. De Kerk is ook nog steeds tegen abortussen om medische of sociale redenen. De huidige paus, Benedictus XVI, is van dezelfde mening als zijn voorganger. Onlangs benadrukte hij tijdens de Wereldjongerendagen nog dat priesters zich moeten kanten tegen abortus. Ze werden op het hart gedrukt dat zij “boodschappers zijn van de hoogste waardigheid van de menselijke persoon en dus haar onvoorwaardelijke verdedigers zijn”. De Belgische bisschop André-Joseph Léonard heeft zich ook al meermaals laten ontvallen dat hij tegen abortus is. Hij vindt dat de huidige abortuswet, die abortus dus mogelijk maakt in noodsituaties, minstens moet worden herzien. Zoals je in de cartoon kan zien, heeft iedereen zo zijn mening over het standpunt van de katholieke kerk.

Vooral de jaren ’70 en ’80 staan bekend om de grote abortusbetogingen, toch worden die anno 2011 nog steeds georganiseerd. Op 27 maart dit jaar werd bijvoorbeeld nog, voor het tweede jaar op rij, de “Mars voor het Leven” georganiseerd in Brussel. Dit is een initiatief van studenten die vragen om respect voor elk menselijk leven en een betere ondersteuning van zwangere vrouwen. Er liepen 2 800 betogers mee in deze mars, waaronder ook aartsbisschop Léonard. Tegelijk was er ook een tegenmars, dus vóór abortus, waarin 250 mensen meeliepen, waaronder Roger Lallemand die mee de wet opstelde.

Abortus wereldwijd

Wereldwijd strijden de Kerk en bepaalde politici voor een strengere abortuswetgeving. Volgens hen zou dit het aantal abortussen doen dalen. Studies bewijzen het tegendeel. Een strenge of losse wetgeving in verband met abortus heeft geen effect op het aantal abortussen die er worden uitgevoerd. In landen waar abortus verboden is, nemen vrouwen simpelweg hun toevlucht tot gevaarlijke, illegale abortussen. In deze landen gebeurt net hetzelfde als in het begin van de 20^e eeuw bij ons het geval was. Jaarlijks sterven er 68 000 vrouwen en worden 5 miljoen vrouwen gehospitaliseerd door slecht uitgevoerde abortussen.

Er blijkt een directe link te zijn tussen abortus en geen anticonceptie of een verbod erop. In een 35-tal landen ter wereld, waarvan 31 in zwart Afrika, hebben vrouwen geen anticonceptie. De NGO’s proberen hier iets aan te doen. Dankzij hun inspanningen zouden deze vrouwen normaal bijna allemaal gratis anticonceptie moeten krijgen. Maar de overheden die ze moeten verdelen blijken onderbemand en onvoldoende vervoersmiddelen te hebben waardoor ze vaak niet tot bij de mensen in de afgelegen gebieden geraken. Daarnaast stuiten NGO’s vaak op een ander probleem. Wanneer een anticonceptieproject een groot succes wordt, hebben zij veel geld nodig. Hierdoor wordt het soms lastig om voldoende sponsoring te vinden om al de voorbehoedsmiddelen te betalen. De mensen die anticonceptiemiddelen krijgen gebruiken ze vaak fout. Een ander groot probleem is dat vrouwen in ontwikkelingslanden vaak een grote sociale druk voelen om veel kinderen te krijgen en daardoor is anticonceptie daar niet overal maatschappelijk aanvaard. De bevolking in ontwikkelingslanden blijkt ook vaak heel gelovig te zijn waardoor zij soms weigeren voorbehoedsmiddelen te gebruiken gezien de Kerk hier tegen is. Dit alles leidt tot een groot aantal ongewenste zwangerschappen in ontwikkelingslanden. Veel (ongewenste) kinderen zorgen voor meer honger, slechtere scholing gezien kinderen met zeer veel in een klasje zitten, slechtere huisvesting gezien steeds grotere gezinnen in hetzelfde huisje moeten wonen, meer moeder- en kindersterfte en een snellere uitputting van natuurlijke grondstoffen gezien men er meer gebruik van moet maken.

Veel ongewenste kinderen leidt, zoals je hierboven kan lezen, tot veel extra armoede. Als je de kaart met het recht op abortus bekijkt, zie je dat abortus vaak in ontwikkelingslanden verboden is of enkel toegelaten om fysieke redenen. De definitie zegt van onveilige abortus zegt het volgende: een ongewenste zwangerschap die wordt beëindigd door mensen die niet de nodige vaardigheden hebben en/of wordt uitgevoerd in een omgeving die niet beschikt over minimale medische uitrusting. Abortussen in landen die een zeer beperkende abortuswetgeving hebben of abortussen die niet overeenkomen met de wet behoren ook tot de onveilige abortussen. Het verbaast dan ook niet dat 55% van alle onveilige abortussen worden uitgevoerd in ontwikkelingslanden. In Afrika zijn 98% van alle abortussen onveilig, in Latijns-Amerika en de Caraïbenis dit 94% van de abortussen en in Azië 38% van de abortussen. In vergelijking met de kaart zijn het dus vrouwen uit landen met een strenge wetgeving die risico’s nemen door een onveilige abortus te laten uitvoeren. Het totale aantal onveilige abortussen in ontwikkelingslanden bedraagt 55%. Dat dit getal zo “laag” komt doordat een groot deel van de wereldbevolking in Azië woont. Dat kan je zien op het cartogram. Dit zorgt dus voor een vertekend beeld. Zeer veel mensen wonen in China waar abortus vrij is tot een bepaalde periode. Hier gebeuren de abortussen dus meestal veilig. In India, dat ook een zeer grote bevolkingsdichtheid heeft, is abortus toegestaan om fysieke, mentale en sociaal-economische redenen. Ook hier worden veel abortussen dus veilig uitgevoerd. Het contrast tussen de ontwikkelingslanden en de rest van de wereld is groot. Buiten de ontwikkelingslanden zouden 92% van de abortussen veilig uitgevoerd worden.

Bronnen:

DE KEYZER, D., De engeltjesmaaksters, Abortus toen het niet mocht, uitgeverij Van Halewyck, Leuven, 2009.

PRO VITA, Abortus, internet, (14 september 2011), (http://www.provita.be/page.php?pagina_id=121&lang=NL).

PRO VITA, Aborteur klapt uit de biecht, internet, (14 september 2011), (http://www.provita.be/cms_files/aborteur.pdf).

PRO VITA, Slavernij en abortus, Meer van hetzelfde, internet, (14 september 2011), (http://www.provita.be/cms_files/slavernij%20en%20abortus.pdf).

PRO VITA, Wat zij u niet vertellen in het abortuscentrum, internet, (14 september 2011), (http://www.provita.be/cms_files/vertellen.pdf).

SENSOA, Feiten en cijfers: Abortus in België, internet, maart 2011, (http://www.sensoa.be/pdf/feiten_en_cijfers/FeitenEnCijfersAbortus2011.pdf).

WORLDMAPPER, Total Population, internet, (14 september 2011), (http://www.worldmapper.org/display.php?selected=2#).

'Nooit minder tienermoeders dan nu', internet, De Redactie, 30 juni 2011, (http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1055784).

'Steeds meer vrouwen gebruiken de abortuspil', internet, De Redactie, 15 mei 2011, (http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1024459).

'De paus met vele gezichten', internet, De Redactie, 1 mei 2011, (http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/10jaar911/2.4823/1.1007907).

'Mars voor het Leven wil steun voor zwangere vrouwen', internet, De Redactie, 27 maart 2011, (http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/brussel/1.990722).

'Seksuele opvoeding voldoet niet aan noden tieners', internet, De Morgen, 29 augustus 2011, (http://www.demorgen.be/dm/nl/1344/Onderwijs/article/detail/1311131/2011/08/29/Seksuele-opvoeding-voldoet-niet-aan-noden-tieners.dhtml).

'Paus roept priesters op om celibaat na te leven', internet, De Morgen, 20 augustus 2011, (http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1307350/2011/08/20/Paus-roept-priesters-op-celibaat-na-te-leven.dhtml).

ONGEPLAND ZWANGER.BE, Zijn er risico's bij een abortus?, internet, (14 september 2011), (http://www.ongeplandzwanger.be/hulp/veelgestelde-vragen/zijn-er-risico-s-bij-een-abortus-/menu-id-27.html).

ONGEPLAND ZWANGER.BE, Abortusmethoden, internet, (14 september 2011), (http://www.ongeplandzwanger.be/hulp/overweeg-je-abortus/abortusmethoden/menu-id-32.html).

LUNA, UNIE VAN NEDERLANDSTALIGE ABORTUSCENTRA, Profiel van een vrouw die een abortus heeft in België in 2009, internet, (14 september 2011), (http://www.abortus.be/_nl/overluna/artikel5.php).

LUNA, UNIE VAN NEDERLANDSTALIGE ABORTUSCENTRA, De abortuspil, internet, (14 september 2011), (http://www.abortus.be/_nl/hoe/verloop2.php).

LUNA, UNIE VAN NEDERLANDSTALIGE ABORTUSCENTRA, De curettage, internet, (14 september 2011), (http://www.abortus.be/_nl/hoe/verloop3.php).

YOUTUBE, Eclipse of reason, Live Abortion Documentary / Pro-Life Anti-Abortion Video, internet, (14 september 2011), (http://www.youtube.com/watch?v=_nff8I2FVnI).

YOUTUBE, The Silent Scream, internet, (14 september 2011), (http://www.youtube.com/watch?v=y4gQ6Yug4Js).